देशाच्या सुरक्षेमध्ये गुंतवणुकीची संधी

गेल्या काही वर्षांमध्ये भारताच्या संरक्षण क्षेत्राने झपाट्याने प्रगती केली आहे. Make in India उपक्रमांतर्गत देशात संरक्षण उपकरणांचे उत्पादन वाढले असून, 2023-24 मध्ये भारताचे संरक्षण निर्यात मूल्य ₹21,000 कोटींच्या ऐतिहासिक पातळीवर पोहोचले आहे. हे क्षेत्र केवळ देशाच्या सुरक्षेसाठीच नव्हे, तर आर्थिक प्रगतीसाठी देखील एक मजबूत स्तंभ ठरत आहे. अशा वेळी भारतीय संरक्षण कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करण्याची संधी सामान्य गुंतवणूकदारांसाठीही उपलब्ध झाली आहे. Defence ETFs हे या क्षेत्रात गुंतवणूक करण्याचा एक सोपा, पारदर्शक आणि डिव्हर्सिफाइड मार्ग आहे, जो थेट शेअर खरेदी करण्याच्या तुलनेत कमी जोखमीचा आणि अधिक सुलभ असतो.

भारतीय संरक्षण क्षेत्राची वाढती शक्ती

आत्मनिर्भर भारत आणि संरक्षण

भारत सरकारने Atmanirbhar Bharat उपक्रमांतर्गत संरक्षण क्षेत्रात स्वयंपूर्णता साधण्यासाठी विविध पावलं उचलली आहेत. संरक्षण मंत्रालयाने 500 पेक्षा अधिक उपकरणांची positive indigenisation list जाहीर केली आहे, ज्यामुळे या वस्तू आता फक्त देशांतर्गतच खरेदी केल्या जातील. यामुळे स्थानिक उत्पादनाला मोठा चालना मिळत आहे. आर्थिक वर्ष 2023-24 मध्ये भारताने ₹1.27 लाख कोटींचे संरक्षण उत्पादन केलं, तर संरक्षण निर्यात ₹21,083 कोटींवर पोहोचली. सरकारने 2029 पर्यंत ₹3 लाख कोटींच्या उत्पादन व ₹50,000 कोटी निर्यातीचं ध्येय ठेवले आहे, जे भारतीय संरक्षण क्षेत्र मजबूत होण्याचे स्पष्ट संकेत आहे.

जिओपॉलिटिक्ल परिस्थितीचा प्रभाव

चीन व पाकिस्तानसारख्या शेजारी देशांसोबतचे तणाव, तसेच जागतिक अस्थिरता, भारताला आपलं संरक्षण यंत्रणा अधिक बळकट करण्यासाठी प्रवृत्त करत आहेत. यामुळे संरक्षण क्षेत्रात गुंतवणूक वाढली आहे. ही वाढती मागणी Indian defence sectorसाठी दीर्घकालीन स्थिरता निर्माण करते, ज्यामुळे उत्पादन कंपन्यांसाठी एक विश्वासार्ह बाजार उपलब्ध होतो.

भारतातील महत्वाच्या रक्षा कंपन्या

भारतातील संरक्षण क्षेत्राच्या यशात अनेक प्रमुख कंपन्या महत्वाची भूमिका बजावतात. या कंपन्या ‘आत्मनिर्भर भारत’ उपक्रमाला समर्थन देतात आणि जागतिक बाजारात भारताची उपस्थिती वाढवतात. खालील काही प्रमुख कंपन्यांचा परिचय आहे:

• Hindustan Aeronautics Limited (HAL): भारतातील अग्रणी विमाननिर्मिती कंपनी, जी विमाने, हेलिकॉप्टर आणि अंतराळ घटकांचे उत्पादन करते. HAL भारतीय हवाई दलाच्या आधुनिकीकरणात महत्वाची भूमिका बजावते.
• Bharat Electronics Limited (BEL): संरक्षण अनुप्रयोगासाठी इलेक्ट्रॉनिक्स निर्मितीत अग्रणी, BEL रडार, मिसाइल सिस्टम आणि संचार उपकरणे पुरवते.
• Bharat Dynamics Limited (BDL): मिसाइल प्रणाली आणि संबंधित सामग्रीचे उत्पादन करणारी कंपनी, जी भारतीय सशस्त्र सेनांसाठी महत्वाची आहे.
• Mazagon Dock Shipbuilders Limited (MDL): भारतीय नौदलासाठी सबमरीन आणि युद्धनौकांचे निर्माण करते, देशातील नौदल निर्मितीत अग्रणी आहे.

या कंपन्या सरकारी समर्थनामुळे आपली उत्पादन क्षमता वाढवत आहेत आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारात भारताच्या संरक्षण निर्यातीत योगदान देत आहेत .

Defence ETFs म्हणजे काय?

डिफेन्स ईटीएफ हे संरक्षण क्षेत्रातील कंपन्यांवर लक्ष केंद्रित करणारे विशेष ईटीएफ आहेत. भारतात, NIFTY India Defense Index हा एक प्रमुख सूचकांक आहे, जो संरक्षण क्षेत्रातील कंपन्यांचा मागोवा घेतो. या सूचकांकात हिंदुस्तान एयरोनॉटिक्स लिमिटेड (HAL), भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लिमिटेड (BEL), मझागाव डॉक शिपबिल्डर्स, आणि भारत डायनामिक्स लिमिटेड (BDL) यांसारख्या कंपन्यांचा समावेश आहे. या कंपन्या विमानन (उदा., लढाऊ विमाने), जहाजनिर्मिती (उदा., युद्धनौका), इलेक्ट्रॉनिक्स (उदा., रडार), आणि गोळाबारूद (उदा., मिसाइल्स) अशा उप-विभागांमध्ये कार्यरत आहेत. 

डिफेन्स ईटीएफचा एक प्रमुख फायदा म्हणजे वैयक्तिक स्टॉक निवडण्याची गरज नाही. गुंतवणूकदारांना एकाच निधीतून संपूर्ण क्षेत्रातील वाढीचा लाभ मिळतो. Defence ETFs हे निष्क्रियपणे व्यवस्थापित असतात, म्हणजेच ते सूचकांकाचा मागोवा घेतात, ज्यामुळे व्यवस्थापन खर्च कमी होतो.

भारतीय संरक्षण ETFs मध्ये गुंतवणूक का करावी?

भारताचे संरक्षण क्षेत्र सध्या एका परिवर्तनाच्या टप्प्यावर आहे, आणि Defence ETFs  गुंतवणूकदारांना या वाढीचा लाभ घेण्यासाठी एक आकर्षक पर्याय प्रदान करतात. 

वाढीची क्षमता

भारताचे संरक्षण क्षेत्र ‘आत्मनिर्भर भारत’ आणि ‘मेक इन इंडिया’ उपक्रमांमुळे वेगाने वाढत आहे. 2025-26 साठी केंद्र सरकारने संरक्षण क्षेत्रासाठी ₹6.81 लाख कोटींचे बजेट मंजूर केले आहे, जे मागील वर्षाच्या तुलनेत 9.53% वाढ दर्शवते. यामुळे संरक्षण उत्पादन आणि निर्यातीला चालना मिळत आहे, ज्यामुळे 2025 पर्यंत ₹1.75 लाख कोटींचे उत्पादन आणि $5 अब्ज निर्यातीचे लक्ष्य ठेवण्यात आले आहे. संरक्षण कंपन्यांना सरकारी करारांमुळे दीर्घकालीन आणि स्थिर उत्पन्न मिळते, जे गुंतवणूकदारांसाठी विश्वासार्ह परतावा सुनिश्चित करते. शिवाय, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), ड्रोन्स, आणि सायबर सुरक्षा यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये तंत्रज्ञानातील प्रगती नव्या संधी निर्माण करत आहे, ज्यामुळे संरक्षण क्षेत्रातील कंपन्यांचे मूल्य वाढण्याची शक्यता आहे.

विविधीकरण आणि जोखीम कमी करणे

Defence ETFs गुंतवणूकदारांना एकाच निधीतून अनेक संरक्षण कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करण्याची संधी देतात. उदाहरणार्थ, मोतीलाल ओसवाल निफ्टी इंडिया डिफेन्स ETF मध्ये 18 कंपन्यांचा समावेश आहे, ज्यामुळे एका कंपनीच्या खराब कामगिरीचा प्रभाव कमी होतो. वैयक्तिक स्टॉक गुंतवणुकीच्या तुलनेत, ETFs एका कंपनीच्या जोखमीपासून संरक्षण देतात, कारण ते संपूर्ण क्षेत्राच्या कामगिरीवर आधारित असतात. हे विविधीकरण विशेषतः संरक्षण क्षेत्रात फायदेशीर आहे, जिथे सरकारी धोरणे आणि करार कंपन्यांच्या कामगिरीवर परिणाम करू शकतात.

प्रवेशाची सुलभता आणि तरलता

Defence ETFs स्टॉक एक्सचेंजवर स्टॉकप्रमाणे खरेदी-विक्री करता येतात, ज्यामुळे ते सर्वसामान्य गुंतवणूकदारांसाठी सुलभ आणि आकर्षक बनतात. उदाहरणार्थ, मोतीलाल ओसवाल निफ्टी इंडिया डिफेन्स ETF ची किमान गुंतवणूक रक्कम कमी आहे, ज्यामुळे नवीन गुंतवणूकदारांना सहज प्रवेश मिळतो. तुलनेत, वैयक्तिक स्टॉक पोर्टफोलिओ तयार करण्यासाठी अधिक रक्कम आणि संशोधनाची आवश्यकता असते. याशिवाय, ETFs ची उच्च लिक्विडिटी गुंतवणूकदारांना त्यांच्या गुंतवणुकीवर त्वरित नियंत्रण ठेवण्याची परवानगी देते, कारण ते बाजाराच्या वेळेत सहज खरेदी किंवा विक्री करू शकतात. ही सुलभता आणि लवचिकता डिफेन्स ETFs ला विशेषतः किरकोळ गुंतवणूकदारांसाठी आकर्षक बनवते.

राष्ट्रीय ध्येयाशी अलाइनमेंट

Defence ETFs मध्ये गुंतवणूक करणे केवळ आर्थिक परताव्यापुरते मर्यादित नाही; ते भारताच्या संरक्षण क्षेत्रातील आत्मनिर्भरतेच्या राष्ट्रीय ध्येयाशी देखील संरेखित आहे. ‘आत्मनिर्भर भारत’ उपक्रमाला समर्थन देणाऱ्या कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करून, गुंतवणूकदार देशाच्या स्ट्रॅटेजिक आणि आर्थिक विकासात योगदान देऊ शकतात. हे देशभक्तीच्या भावनेने प्रेरित गुंतवणूकदारांसाठी एक अतिरिक्त प्रेरणा ठरू शकते.

Read : 18 Companies under Nifty India Defence

प्रमुख भारतीय Defence ETFs

सध्या भारतीय बाजारात दोन प्रमुख Defence ETFs उपलब्ध आहेत:

1. Motilal Oswal Nifty India Defence ETF
   • याची स्थापना 2024 मध्ये झाली, आणि याचे व्यवस्थापन डिशांत मेहता यांच्याकडे आहे.
   • खर्च अनुपात (एक्सपेन्स रेशो): 0.41%.
   • मालमत्ता व्यवस्थापनाखाली (AUM): ₹203 कोटी (मे 2025 पर्यंत).
2. Groww Nifty India Defence ETF
   • याची स्थापना ऑक्टोबर 2024 मध्ये झाली, आणि याचे व्यवस्थापन अभिषेक जैन यांच्याकडे आहे.
   • खर्च अनुपात: 0.43%.
   • मालमत्ता व्यवस्थापनाखाली (AUM): ₹91.85 कोटी (मे 2025 पर्यंत).
   • न्यू फंड ऑफर (NFO) 23 सप्टेंबर ते 4 ऑक्टोबर 2024 पर्यंत खुला होता, आणि हा ETF 18 ऑक्टोबर 2024 पासून नियमित खरेदी-विक्रीसाठी उपलब्ध आहे.

ही माहिती शैक्षणिक उद्देशांसाठी आहे आणि याला गुंतवणूक सल्ला म्हणून घेतले जाऊ नये. डिफेन्स ETFs मध्ये गुंतवणूक करण्यापूर्वी, गुंतवणूकदारांनी स्वतःचे संशोधन करावे किंवा आर्थिक सल्लागारांचा सल्ला घ्यावा.

Defence ETFs निवडताना विचारात घेण्यासारखे घटक

1. एक्सपेन्स रेशो (Expense Ratio):
   ETF निवडताना त्याचा expense ratio म्हणजे व्यवस्थापन शुल्क लक्षात घेणे महत्त्वाचे असते. कमी expense ratio असलेल्या ETF मध्ये तुमचं जास्त पैसे प्रत्यक्ष गुंतवले जातात, त्यामुळे परतावा (returns) वाढण्याची शक्यता अधिक असते.
2. ट्रॅकिंग एरर (Tracking Error):
   ETF त्याच्या मूळ निर्देशांकास किती जवळून अनुसरतो हे tracking error दर्शवते. कमी tracking error असलेला ETF, निर्देशांकाच्या परफॉर्मन्सशी अधिक सुसंगत असतो.
3. AUM – व्यवस्थापनाखालील मालमत्ता (Assets Under Management):
   ETF चे AUM जास्त असल्यास, त्याची liquidity (खरेदी-विक्री सुलभता) चांगली असते. यामुळे बाजारात आवश्यक वेळी सहज व्यवहार करता येतो.
4. जोखीम (Risks):

• • सेक्टरल कॉन्सन्ट्रेशन जोखीम: डिफेन्स ETF हे एका विशिष्ट क्षेत्रावर (defence sector) लक्ष केंद्रित करत असल्याने, जर संपूर्ण क्षेत्रावर प्रतिकूल परिणाम झाला, तर गुंतवणूकही प्रभावित होऊ शकते.
  • नियामक बदल (Regulatory Changes):  संरक्षण क्षेत्र सरकारी धोरणे आणि नियमनांवर अवलंबून आहे. आयात-निर्यात धोरणांमधील बदल किंवा नवीन कर नियम कंपन्यांच्या नफ्यावर परिणाम करू शकतात. उदाहरणार्थ, देशीकरणाच्या धोरणांमुळे स्थानिक कंपन्यांना फायदा होत आहे, परंतु यामध्ये बदल झाल्यास जोखीम वाढू शकते.
  • भू-राजकीय जोखीम (Geopolitical Risk): भू-राजकीय तणाव (उदा., सीमावाद) संरक्षण खर्चाला चालना देतात, परंतु शांततेच्या काळात मागणी कमी होऊ शकते. भारताच्या सामरिक स्थानामुळे मागणी स्थिर आहे, परंतु जागतिक घडामोडींचा परिणाम होऊ शकतो.

निष्कर्ष: भारतीय संरक्षण क्षेत्रातील उज्ज्वल भविष्य

Indian Defense Sector हे दीर्घकालीन प्रगतीच्या मार्गावर असून, Make in India, Atmanirbhar Bharat यांसारख्या सरकारी धोरणांमुळे देशांतर्गत उत्पादनात मोठी वाढ होत आहे. वाढती मागणी, आधुनिक तंत्रज्ञानाची गुंतवणूक आणि स्थिर सरकारी खर्च यामुळे हे क्षेत्र गुंतवणूकदारांसाठी आकर्षक ठरत आहे.

Defence ETFs हे भारतीय संरक्षण कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करण्याचा सोपा, विविधीकरण असलेला आणि खर्चिक दृष्टिकोनाने फायदेशीर पर्याय आहे.

Disclaimer: ही माहिती केवळ शैक्षणिक उद्देशाने आहे. नेहमीच पात्र आर्थिक सल्लागाराचीमदद घ्या, अन्यथा, कोणतेही आर्थिक निर्णय, गुंतवणूकीय निर्णय, व्यापारीक निर्णय किंवा वित्तीय बाजारांशी संबंधित कोणतेही निर्णय (शेअर मार्केट, क्रिप्टो इ.) घेण्यापूर्वी स्वतः त्या विषयाचे योग्य परीक्षण करा.