क्रिप्टो स्कॅम: लाखोंची फसवणूक टाळण्यासाठी ‘हे’ लक्षात ठेवा!

2025 मध्ये भारतातील प्रत्येक गल्लीबोळात क्रिप्टोची चर्चा ऐकू येते. अनेकांना क्रिप्टो एक जादुई दुनियेसारखं वाटतं, जिथे कमी वेळात खूप पैसा कमावता येतो. अनेकांनी या मोहापायी आपले कष्टानं कमावलेले पैसे गमावले आहेत. त्याला “100% रिटर्न” देण्याचं आश्वासन देणाऱ्या एका WhatsApp ग्रुपमध्ये पैसे गुंतवायला सांगितलं गेलं. पण दुसऱ्याच दिवशी त्याचे पैसे गायब झाले.

आजकाल स्कॅमर्स आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स, डीपफेक, आकर्षक जाहिराती आणि बोलघेवडेपणाचा वापर करून लोकांना फसवत आहेत. म्हणूनच, तुमची मेहनतीची कमाई सुरक्षित ठेवण्यासाठी, आम्ही हे सोपे मार्गदर्शन घेऊन आलो आहोत. हा लेख तुम्हाला क्रिप्टोच्या गर्दीच्या बाजारात कोणत्या धोक्यांपासून सावध राहायचं हे सांगेल.

मुख्य क्रिप्टो स्कॅमचे प्रकार 

क्रिप्टो मार्केट म्हणजे एक मोठी जत्रा आहे, जिथे चोरटे लोकांच्या भावनांचा फायदा घेतात – जसे की लोभ, भीती आणि घाई. 2025 मध्ये भारतात चाललेले काही मोठे स्कॅम आणि त्यापासून वाचण्याचे सोपे मार्ग खालीलप्रमाणे आहेत.

1. पॉन्झी आणि पिरॅमिड योजना 

“रातोरात श्रीमंत व्हा!” – हे ऐकायला खूप छान वाटतं ना? पुण्यातल्या एका बनावट “CryptoBharat” कंपनीने असाच दावा केला होता. त्यांनी “तीन महिन्यांत 300% रिटर्न” देण्याचं वचन दिलं आणि 500 हून अधिक लोकांकडून 50 कोटी रुपये जमा केले. अशा योजनांमध्ये जुन्या गुंतवणूकदारांना नवीन गुंतवणूकदारांच्या पैशातून रिटर्न दिला जातो. पण जेव्हा नवीन लोक येणं थांबतात, तेव्हा हा मनोरा कोसळतो आणि सगळ्यांचे पैसे बुडतात.

यापासून वाचण्यासाठी सोपे उपाय:

• जर कोणतीही योजना 50% पेक्षा जास्त ‘गॅरंटीड’ नफ्याचं वचन देत असेल, तर ते संशयास्पद आहे.
• त्या कंपनीची वेबसाइट, नोंदणीची कागदपत्रे आणि FIU-IND पोर्टलवरील ब्लॉकचेन डेटा तपासा.
• सुरुवात कमी पैशांनी करा आणि शांतपणे विचार करा, कधीही मोठी रक्कम लगेच गुंतवू नका.

2. फिशिंग 

फिशिंग म्हणजे तुमची डिजिटल चावी चोरण्याचा एक कट आहे. हॅकर्स खरी वेबसाइट कॉपी करतात किंवा बनावट ईमेल पाठवतात. तुम्हाला वाटतं की तुम्ही अधिकृत एक्सचेंजच्या साइटवर आहात, पण प्रत्यक्षात तसं नसतं. 2025 च्या WazirX हॅकनंतर, अशाच बनावट “रिफंड” लिंक्सने ₹10 लाखाहून अधिकची चोरी केली होती.

यापासून वाचण्यासाठी सोपे उपाय:

• URL (वेबसाइटचा पत्ता) काळजीपूर्वक तपासा (उदा. “wazirx.com” आणि “wazirx-login.co” मधील फरक पहा).
• Google Authenticator किंवा YubiKey सारखे Two-Factor Authentication (2FA) टूल्स नेहमी चालू ठेवा.
• अनोळखी ईमेल किंवा WhatsApp लिंकवर कधीही क्लिक करू नका.
• फक्त FIU-IND कडे नोंदणीकृत असलेले CoinDCX किंवा ZebPay सारखे एक्सचेंजच वापरा.

3. बनावट ICO

ICOs (Initial Coin Offerings) म्हणजे नवीन क्रिप्टो कॉइन्स. काहीजण मोठ्या योजनांबद्दल बोलतात, पैसे जमा करतात आणि नंतर अचानक गायब होतात. 2025 मध्ये, एका बनावट “IndiaCoin” मुळे मुंबईतील गुंतवणूकदारांचे ₹20 कोटी बुडाले होते.

यापासून वाचण्यासाठी सोपे उपाय:

• कॉईनचा ‘व्हाइट पेपर’ (White Paper) वाचा. त्यात त्या कॉईनच्या तंत्रज्ञानाची आणि भविष्यातील रोडमॅपची माहिती दिली आहे का ते पहा.
• टीममधील लोकांच्या लिंक्डइन प्रोफाइल तपासा. ते खरोखरच अस्तित्वात आहेत का हे निश्चित करा.
• त्या कॉईनचा कोड GitHub वर तपासा. जिथे कोड नाही, तिथे विश्वास ठेवू नका.

4. पंप-अँड-डंप 

हा एक सोशल मीडियावरील गेम आहे. Telegram किंवा X (पूर्वीचं Twitter) वर एखाद्या छोट्या कॉईनची किंमत खूप वाढवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात प्रचार केला जातो. मग ज्यांनी तो कॉईन खूप आधीच विकत घेतला असतो, ते लोक तो विकून टाकतात. यामुळे उशिरा खरेदी करणाऱ्यांचे खूप मोठे नुकसान होते. 2025 मध्ये “DesiCoin” च्या अशाच हायपने 5 कोटी रुपयांचे नुकसान केले होते.

यापासून वाचण्यासाठी सोपे उपाय:

• सोशल मीडियावर “10x रिटर्न” देणाऱ्या घोषणांवर शंका घ्या.
• CoinMarketCap वर त्या कॉईनचा ट्रेडिंग व्हॉल्यूम आणि किंमतीचा इतिहास तपासा.
• Whale Alert सारख्या साधनांचा वापर करून मोठ्या गुंतवणूकदारांच्या (Whales) हालचालींवर लक्ष ठेवा.

5. सोशल मीडिया स्कॅम 

AI मुळे हे स्कॅम अजूनच धोकादायक झाले आहेत. CarryMinati किंवा Ankur Warikoo सारख्या प्रसिद्ध व्यक्तींच्या नावाने कॉपीकॅट चॅनेल बनवले जातात आणि “गिव्हअवे” ची घोषणा केली जाते. ते सांगतात की 1 BTC पाठवा आणि 10 BTC मिळवा. हे सर्व खोटं असतं.

यापासून वाचण्यासाठी सोपे उपाय:

• फक्त व्हेरिफाइड अकाउंट्सवर (ब्लू टिक असलेले) विश्वास ठेवा.
• “1 पाठवा, 10 मिळवा” अशा ऑफर्स नेहमीच स्कॅम असतात.
• व्हिडिओमधील डीपफेक ओळखा – आवाजात असमानता किंवा विचित्र पिक्सेल्सकडे लक्ष द्या.
• फक्त ‘विश्वासार्ह’ दिसत आहे म्हणून कधीही क्रिप्टो ट्रान्सफर करू नका.

तुमचे वॉलेट सुरक्षित ठेवा

तुमचे क्रिप्टो वॉलेट म्हणजे तुमची डिजिटल तिजोरी आहे. 2025 मध्ये ती सुरक्षित ठेवण्यासाठी खालील गोष्टी लक्षात घ्या:

1. मालवेअरपासून सावध रहा 

• “Cryptolndia” सारखी बनावट ॲप्स तुमच्या फोनमध्ये व्हायरस पसरवू शकतात.
• नेहमी Google Play Store, Apple Store किंवा अधिकृत वेबसाइटवरूनच वॉलेट ॲप्स डाउनलोड करा.
• तुमच्या फोन किंवा कॉम्प्युटरमध्ये QuickHeal सारखे स्थानिक अँटिव्हायरस वापरा.

2. प्रायव्हेट की गुप्त ठेवा

• तुमची प्रायव्हेट की किंवा सीड फ्रेज कधीही ऑनलाइन स्टोअर करू नका.
• ही की कागदावर लिहून सुरक्षित लॉकरमध्ये ठेवा.
• गेल्या वर्षी, 30% पेक्षा जास्त हॅक्स लीक झालेल्या कीमुळे झाले होते.

3. हार्डवेअर वॉलेट्स वापरा

• तुमची मोठी रक्कम सुरक्षित ठेवण्यासाठी हार्डवेअर वॉलेट (उदा. Ledger Nano X किंवा Trezor One) वापरा.
• हे वॉलेट्स नेहमी थेट निर्मात्याकडूनच खरेदी करा. बनावट डिव्हाइसेसमध्ये 20% वाढ झाली आहे.

4. मजबूत 2FA चा वापर करा

• सुरक्षेसाठी SMS-आधारित टू-फॅक्टर ऑथेंटिकेशन (2FA) वापरू नका.
• त्याऐवजी Authy किंवा YubiKey सारखे ॲप्स निवडा, कारण भारतात SIM-स्वॅप हल्ल्यांमध्ये 15% वाढ झाली आहे.
• तुमच्या प्रत्येक अकाउंटवर 2FA चालू ठेवा.

काय करावे आणि काय करू नये?

काय करावे (Do’s):

• CoinDCX, ZebPay सारख्या FIU-IND नोंदणीकृत एक्सचेंजेसचाच वापर करा.
• क्रिप्टो प्रकल्पाचा व्हाइट पेपर आणि GitHub कोड तपासा.
• संशयास्पद मेसेजेसची तक्रार cybercrime.gov.in वर करा.

काय करू नये (Don’ts):

• अनोळखी लिंक किंवा ॲप्सवर क्लिक करू नका.
• “100% गॅरंटीड रिटर्न” देणाऱ्या योजनांमध्ये गुंतवणूक करू नका.
• तुमची प्रायव्हेट की किंवा सीड फ्रेज कोणासोबतही शेअर करू नका.
• Telegram किंवा X (Twitter) वरील हायपमुळे घाई करू नका.
• बनावट ‘गिव्हअवे’ किंवा सेलिब्रिटींच्या शिफारसींवर विश्वास ठेवू नका.

संशोधन करा: तुमचा सर्वोत्तम बचाव 

क्रिप्टोमध्ये गुंतवणूक केल्यास तुम्हाला भरपूर फायदा होऊ शकतो किंवा तुमचे नुकसानही होऊ शकते. तुमचा निर्णय खूप महत्त्वाचा आहे. गुंतवणूक करण्याआधी खालील गोष्टींचे संशोधन करणे आवश्यक आहे:

1. स्वतःची तपासणी 

• प्रोजेक्टचा व्हाइट पेपर वाचा, Etherscan वर ब्लॉकचेन डेटा तपासा आणि टीमच्या लिंक्डइन पेजेसची तपासणी करा.
• उदाहरणार्थ, Polygon (MATIC) हा एक चांगला आणि विश्वासार्ह भारतीय क्रिप्टो प्रकल्प आहे.

2. विश्वासार्ह एक्सचेंजेस 

• नेहमी CoinDCX, CoinSwitch किंवा ZebPay सारख्या विश्वासार्ह एक्सचेंजेसची निवड करा.
• हे एक्सचेंजेस KYC/AML नियमांचे पालन करतात.
• कमी फीच्या मोहापायी अनोळखी वेबसाइट्सकडे दुर्लक्ष करा.

3. हायप टाळा 

• “आता खरेदी करा, नाहीतर संधी गमवाल” अशा वाक्यांमुळे तुमच्या मनात भीती निर्माण होते.
• 2025 मधील 60% पेक्षा जास्त स्कॅममध्ये ‘FOMO’ (Fear Of Missing Out) चा वापर केला गेला होता.

फसवणूक झाल्यास काय करावे?

शांत रहा. त्वरीत कृती करा.

1. तातडीने तक्रार दाखल करा

• cybercrime.gov.in या सरकारी वेबसाइटवर तातडीने तक्रार नोंदवा.
• तुमची तक्रार नोंदवताना वेबसाइटची लिंक, तुमच्या व्यवहाराचा आयडी (Transaction ID) आणि फसवणूक करणाऱ्याची माहिती द्या.
• स्थानिक सायबर सेल (Cyber Cell) किंवा 14C ला संपर्क करा.
• 2025 मध्ये, अंमलबजावणी संचालनालयाने (ED) स्कॅमर्सच्या 100 कोटींहून अधिक मालमत्ता जप्त केल्या आहेत.

2. प्लॅटफॉर्मला कळवा

• जर तुमच्यासोबत एखाद्या एक्सचेंजवर फसवणूक झाली असेल, तर CoinDCX किंवा WazirX च्या सपोर्ट टीमला लगेच कळवा.
• बनावट X (Twitter) किंवा Telegram अकाउंट्सची त्वरित तक्रार करा.

3. उर्वरित पैसे सुरक्षित करा

• तुमच्या इतर अकाउंटचे पासवर्ड लगेच बदला.
• टू-फॅक्टर ऑथेंटिकेशन (2FA) रिसेट करा.
• तुमच्याकडे राहिलेले पैसे हार्डवेअर वॉलेटमध्ये सुरक्षित हलवा.
• जर तुमच्या बँकेच्या UPI किंवा कार्डचा वापर झाला असेल, तर तुमच्या बँकेलाही माहिती द्या.

4. इतरांना सतर्क करा

• तुम्ही तुमच्यासोबत झालेल्या फसवणुकीची माहिती Telegram वरील “Crypto India” सारख्या भारतीय क्रिप्टो ग्रुपमध्ये सामायिक करा.
• यामुळे इतर लोकही अशा फसवणुकीपासून स्वतःला सुरक्षित ठेवू शकतील.

Read : 90% भारतीय गुंतवणूकदार या 7 परदेशी स्कॅमच्या जाळ्यात अडकतात.

स्मार्ट रहा, सुरक्षित राहा!

क्रिप्टोची दुनिया संधींनी भरलेली आहे, पण ती धोक्यांनीही भरलेली आहे. 2025 मध्ये अनेक भारतीयांनी फक्त चुकीच्या माहितीमुळे आपले कष्टानं कमावलेले पैसे गमावले आहेत. पण योग्य ज्ञानाने आणि थोड्या सतर्कतेने तुम्ही तुमचा बचाव करू शकता.

तुमचे डिजिटल वॉलेट तुमच्या घराच्या तिजोरीसारखे आहे; ते सुरक्षित ठेवा. घाईने कोणताही निर्णय घेऊ नका. प्रत्येक गुंतवणुकीपूर्वी योग्य संशोधन करा. फक्त विश्वासार्ह आणि FIU-IND कडे नोंदणीकृत असलेल्या प्लॅटफॉर्मचाच वापर करा.

या नियमांचे पालन करून, तुम्ही क्रिप्टोच्या प्रवासात यशस्वी आणि सुरक्षित राहू शकता.

Disclaimer: हा लेख फक्त सामान्य माहितीसाठी आहे आणि कोणत्याही प्रकारचा गुंतवणुकीचा सल्ला नाही. भारतीय नियामक कायद्यानुसार, क्रिप्टोमध्ये गुंतवणूक करणे धोक्याचे आहे. कोणताही गुंतवणुकीचा निर्णय घेण्यापूर्वी कृपया आर्थिक सल्लागाराचा सल्ला घ्या. कोणत्याही गुंतवणुकीच्या निर्णयासाठी तुम्ही स्वतः जबाबदार असाल.