Short-term Savings साठी पैसे कुठे ठेवावे, हा प्रश्न अनेक भारतीय गुंतवणूकदारांना नेहमीच पडतो. बँक फिक्स्ड डिपॉझिट (FDs) हा आजही सर्वाधिक लोकप्रिय आणि सुरक्षित पर्याय मानला जातो. पण, तुम्हाला माहीत आहे का की ‘लिक्विड फंड’ नावाचा एक प्रभावी पर्याय उपलब्ध आहे, जो अनेकदा दुर्लक्षित केला जातो. Emergency Fund, आगामी खर्च किंवा तात्पुरत्या अतिरिक्त पैशांसाठी योग्य ‘गुंतवणूक’ निवडणे महत्त्वाचे आहे. या आर्टिकलमध्ये, आपण Liquid Fund vs Fixed Deposit यांची सखोल तुलना करणार आहोत, जेणेकरून तुमच्या आर्थिक उद्दिष्टांसाठी कोणता पर्याय अधिक फायदेशीर ठरू शकतो, हे समजून घेण्यास मदत होईल.

Fixed Deposit – समजून घेऊया

Fixed Deposit काय आहेत?

फिक्स्ड डिपॉझिट (FDs) हे भारतातील बँकांद्वारे प्रदान केले जाणारे पारंपरिक, सुरक्षित आणि लोकप्रिय गुंतवणूक पर्याय आहेत. यामध्ये एकरकमी रक्कम निश्चित कालावधीसाठी (उदा., 7 दिवस ते 10 वर्षे) पूर्वनिर्धारित व्याजदरात ठेवली जाते. व्याज कम्युलेटिव्ह (पुनर्विनियोजित) किंवा नॉन-कम्युलेटिव्ह (मासिक, त्रैमासिक, अर्धवार्षिक किंवा वार्षिक भरपाई) असू शकते. FDs हे जोखीम टाळणाऱ्या गुंतवणूकदारांमध्ये, विशेषतः ज्येष्ठ नागरिकांमध्ये, त्यांच्या सुरक्षितते आणि निश्चित परताव्यामुळे लोकप्रिय आहेत. बँकांद्वारे ऑफर केले जाणारे हे साधन गुंतवणूकदारांना स्थिर आणि विश्वासार्ह परतावा मिळवण्याची संधी देते, ज्यामुळे ते अल्पकालीन आर्थिक ध्येयांसाठी योग्य ठरतात.

Fixed Deposit चे फायदे –

• सुरक्षित गुंतवणूक: FDs वर ₹5 लाखांपर्यंत DICGC विम्याद्वारे संरक्षण मिळते, ज्यामुळे पूंजी सुरक्षित राहते. बँकांच्या विश्वासार्हतेवर आधारित, हे गुंतवणूकदारांना जोखीममुक्त पर्याय देते.
• निश्चित परतावा: पूर्वनिर्धारित व्याजदरामुळे परताव्याची निश्चितता मिळते, ज्यामुळे गुंतवणूकदारांना त्यांच्या आर्थिक योजनांची अचूक आखणी करता येते.
• सोपी आणि परिचित: FDs सर्व प्रकारच्या गुंतवणूकदारांसाठी, विशेषतः नवख्या आणि ज्येष्ठ नागरिकांसाठी, समजण्यास आणि गुंतवणूक करण्यास सोपे आहेत.
• निश्चितता: अल्पकालीन ध्येयांसाठी, जसे की शिक्षण फी किंवा वाहन खरेदी, FDs विश्वासार्ह पर्याय आहे.
• व्याज भरपाईची लवचिकता: गुंतवणूकदार कम्युलेटिव्ह विकल्पाद्वारे व्याज पुनर्विनियोजित करू शकतात किंवा मासिक, त्रैमासिक, अर्धवार्षिक किंवा वार्षिक अंतराने व्याज घेऊ शकतात.
• FD विरुद्ध कर्ज: अनेक बँका FDs विरुद्ध कर्जाची सुविधा देतात, ज्यामुळे गुंतवणूकदारांना डिपॉझिट न मोडता तातडीच्या गरजांसाठी पैसे मिळवता येतात.

Fixed Deposit चे तोटे –

• कमी परतावा: FDs वरील व्याजदर (साधारणपणे 5-7% वार्षिक) इतर गुंतवणूक पर्यायांपेक्षा, जसे की शेअर बाजार किंवा म्युचुअल फंड, कमी असतात आणि करानंतर महागाईला मात देण्यास अपुरे ठरू शकतात.
• Liquidity: FDs मध्ये निश्चित कालावधी असतो, आणि वेळेआधी पैसे काढल्यास दंड आकारला जातो, ज्यामुळे प्रभावी परतावा कमी होतो.
• कराचा बोजा: FD वर मिळणारे व्याज पूर्णपणे गुंतवणूकदाराच्या आयकर स्लॅबनुसार करपात्र आहे. जर व्याज प्रति वर्षी ₹40,000 (ज्येष्ठ नागरिकांसाठी ₹50,000) पेक्षा जास्त असेल, तर 10% TDS कापला जातो.
• महागाई धोका: महागाई आणि करानंतर FDs चा खरा परतावा नकारात्मक होऊ शकतो, विशेषतः उच्च महागाईच्या काळात, ज्यामुळे संपत्ती वाढ कमी होते.

Liquid Fund – एक नवीन पर्याय 

Liquid Fund काय आहेत?

लिक्विड फंड म्हणजे short-term पैशासाठी वापरला जाणारा एक विशिष्ट प्रकारचा Debt Mutual Fund आहे. हे फंड मुख्यतः 91 दिवसांच्या आत परिपक्व होणाऱ्या सुरक्षित Money Market Instruments मध्ये गुंतवणूक करतात – जसे की:

• Treasury Bills (T-Bills)
• Commercial Papers (CPs)
• Certificates of Deposit (CDs)

यामध्ये प्रोफेशनल फंड मॅनेजर्स गुंतवणूकचं नियोजन करतात, आणि त्याचा NAV (Net Asset Value) दररोज बदलतो.
लिक्विड फंड्स विशेषतः आपत्कालीन निधी, काही दिवसांची पार्किंग गरज, किंवा अल्पकालीन रोकड व्यवस्थापनासाठी वापरले जातात.

Liquid Fund चे फायदे – 

• उच्च तरलता : लिक्विड फंड्सचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे T+1 व्यवहार – म्हणजे गुंतवणूकदाराला पैसे 24 तासांत खात्यात मिळतात.
• साधारणतः जास्त परतावा : FD आणि बचत खात्याच्या तुलनेत, 3–7% पर्यंत परतावा मिळू शकतो (वित्तीय परिस्थितीवर अवलंबून).
• No Exit Load & Flexibility :बहुतांश लिक्विड फंड्समध्ये कोणताही एक्झिट लोड नसतो, आणि कोणत्याही कालावधीसाठी पैसे गुंतवता येतात – म्हणजे लॉक-इन नाही.

Liquid Fund चे तोटे – 

• Market Risk : जरी कमी असली, तरीही व्याजदर चढ-उतार आणि क्रेडिट जोखीम याचा काहीसा परिणाम होऊ शकतो. हे Capital Guaranteed नसते.
• NAV चा अल्प फरक : NAV रोज बदलत असल्यामुळे तुमच्या units चं मूल्य रोज थोडंसं बदलतं – जरी फरक खूप लहान असतो.
• कमी ओळख : FD किंवा बचत खात्याच्या तुलनेत सामान्य गुंतवणूकदारांना लिक्विड फंड्सची संकल्पना कमी परिचित वाटते.
• इन्फ्लेशन धोका : परतावा इन्फ्लेशनशी सामजूत ठेवण्यासाठी अपुरा ठरू शकतो, खासकरुन दीर्घकालीन.

Read : Liquid Fund Performance Tracker

तुलनात्मक विश्लेषण: लिक्विड फंड विरुद्ध फिक्स्ड डिपॉझिट

तुमच्यासाठी कोणता पर्याय उत्तम?

लिक्विड फंड आणि एफडी यापैकी कोणता पर्याय उत्तम हे तुमच्या वैयक्तिक आर्थिक उद्दिष्टांवर आणि जोखीम घेण्याच्या क्षमतेवर अवलंबून असते.

तुम्ही Fixed Deposit कधी निवडाल…

फिक्स्ड डिपॉझिट हा पर्याय तुम्ही तेव्हा निवडाल, जेव्हा पूंजी संरक्षण सर्वोच्च प्राधान्य असेल. FD मध्ये निश्चित आणि हमीचे परतावे मिळतात, जे आर्थिक नियोजनासाठी विश्वासार्ह आहेत. उदाहरणार्थ, जर तुम्ही 6 महिन्यांनंतर घरासाठी डाउन पेमेंट किंवा शिक्षण फी यासारख्या निश्चित ध्येयांसाठी पैसे ठेवायचे असतील, तर FD आदर्श आहे. अतिशय जोखीम-टाळणारे गुंतवणूकदार, जे साधेपणा आणि सुरक्षितता पसंत करतात, यांच्यासाठी FD उत्तम आहे. DICGC विमा ₹5 लाखांपर्यंत पूंजी संरक्षित करते, ज्यामुळे जोखीम पूर्णपणे नाहीशी होते.

तुम्ही Liquid Fund कधी निवडाल…

लिक्विड फंड हा पर्याय तुम्ही तेव्हा निवडाल, जेव्हा तुम्हाला emergency fund साठी उच्च तरलता हवी असेल. हे फंड 24 तासांत (T+1) पैसे काढण्याची सुविधा देतात, जे आपातकालीन गरजांसाठी योग्य आहे. जर तुम्ही मोकळे कॅश अतिशय अल्प कालावधीसाठी ठेवायचे असतील, उदाहरणार्थ, चांगली गुंतवणूक संधी शोधण्यासाठी किंवा वेतनाचा अतिरिक्त भाग, तर लिक्विड फंड चांगला पर्याय आहे. हे saving खात्यांपेक्षा (3-4%) थोडे जास्त परतावे (7-7.26%) देतात. बाजारातील किरकोळ चढ-उतार स्वीकारण्यास तयार असलेल्या गुंतवणूकदारांसाठी हे योग्य आहे. लक्षात ठेवा, 1 एप्रिल 2023 नंतरच्या गुंतवणुकींसाठी, सर्व लाभ आयकर स्लॅबनुसार करपात्र आहेत, आणि इंडेक्सेशन फायदा उपलब्ध नाही. यापूर्वीच्या गुंतवणुकींसाठी, 3 वर्षांपेक्षा जास्त काळ धारण केल्यास 20% इंडेक्सेशनसह लॉन्ग-टर्म कॅपिटल गेन (LTCG) कर लागू होतो, ज्यामुळे कर कार्यक्षमता मिळू शकते.

पोर्टफोलिओमध्ये दोन्हीचा समावेश 

FD आणि लिक्विड फंड यांच्यातील निवड ही “एक किंवा दुसरा” अशी स्थिती नाही. तुम्ही दोन्ही पर्याय तुमच्या पोर्टफोलिओमध्ये समाविष्ट करू शकता, ज्यामुळे विविधीकरणाला प्रोत्साहन मिळते. FD विशिष्ट, निश्चित ध्येयांसाठी वापरता येऊ शकतात, जसे की शिक्षण किंवा वाहन खरेदी, तर लिक्विड फंड आणीबाणी निधी आणि अस्थायी अधिक वाचवणूकीसाठी योग्य आहे. उदाहरणार्थ, तुम्ही 50% रक्कम FD मध्ये ठेवू शकता आणि 50% लिक्विड फंडमध्ये, ज्यामुळे तुम्हाला सुरक्षा आणि तरलता दोन्ही मिळेल. विविधीकरणामुळे वेगवेगळ्या अल्पकालीन गरजा पूर्ण होतात, आणि तुमचा जोखीम कमी होतो.

निष्कर्ष: फायदेशीर पर्याय निवडा

फिक्स्ड डिपॉझिट आणि लिक्विड फंड हे भारतीय गुंतवणूकदारांसाठी वेगवेगळ्या गरजा पूर्ण करतात. FD पूंजी संरक्षण आणि निश्चित परतावे देतात, जे जोखीम टाळणाऱ्या गुंतवणूकदारांसाठी आणि शिक्षण फी किंवा वाहन खरेदी यासारख्या निश्चित ध्येयांसाठी योग्य आहे. लिक्विड फंड उच्च तरलता आणि सावजी खात्यांपेक्षा जास्त परतावा देतात, जे आणीबाणी निधी किंवा तात्पुरत्या कॅशसाठी आदर्श आहे. तुमच्या जोखीम सहनशीलता, तरलतेच्या गरज आणि गुंतवणूक कालावधीवर आधारित फायदेशीर पर्याय निवडा. दोन्ही पर्याय पोर्टफोलिओत समाविष्ट करून विविधीकरण करा. तुमच्या गरजा काळजीपूर्वक तपासा आणि माहितीपूर्ण निर्णयासाठी गुंतवणूक सल्ला घेण्यासाठी आर्थिक सल्लागाराशी संपर्क साधा. बाजारातील बदलांनुसार नियमितपणे गुंतवणुकीचे पुनरावलोकन करा.

अधिक माहिती साठी हा हिंदी Video बघू शकता –

Disclaimer: ही माहिती केवळ शैक्षणिक उद्देशाने आहे. नेहमीच पात्र आर्थिक सल्लागाराचीमदद घ्या, अन्यथा, कोणतेही आर्थिक निर्णय, गुंतवणूकीय निर्णय, व्यापारीक निर्णय किंवा वित्तीय बाजारांशी संबंधित कोणतेही निर्णय (शेअर मार्केट, क्रिप्टो इ.) घेण्यापूर्वी स्वतः त्या विषयाचे योग्य परीक्षण करा.