गेल्या काही वर्षांपासून क्रिप्टोकरन्सी गुंतवणूकदारांसाठी एक हॉट टॉपिक बनली आहे, आणि भारतात ही लोकप्रियता वाढत चालली आहे. २०२५ मध्ये,गुंतवणूकदार म्हणून तुमच्यासमोर एक महत्त्वाचा प्रश्न आहे: आपल्या क्रिप्टो गुंतवणुकीसाठी सेंट्रलाइज्ड फायनान्स चांगले आहे की डिसेंट्रलाइज्ड फायनान्स?
सेंट्रलाइज्ड फायनान्स म्हणजे तुमच्या क्रिप्टोकरन्सीसाठी मध्यस्थीच्या माध्यमातून व्यवहार करणारे प्लॅटफॉर्म, उदाहरणार्थ CoinDCX किंवा Mudrex. या प्लॅटफॉर्मवर तुमची क्रिप्टोकरन्सी ठेवली जाते आणि तुम्ही त्यांच्या मदतीने व्यापार करता. दुसरीकडे, डिसेंट्रलाइज्ड फायनान्स म्हणजे ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान आणि स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट्सचा वापर करून मध्यस्थांशिवाय वित्तीय सेवा प्रदान करणारे प्लॅटफॉर्म. उदाहरणार्थ, Aave किंवा Uniswap.
२०२५ मध्ये, DeFi ने CeFi वर मात केली आहे, विशेषत: Lending सेवांमध्ये, जिथे DeFi चे Open Lending $19 बिलियनवर आहे, जे CeFi च्या दुप्पटीपेक्षा जास्त आहे. मात्र, दोन्ही पद्धतींमध्ये त्यांचे फायदे आणि तोटे आहेत, आणि भारतीय गुंतवणूकदारांसाठी योग्य पर्याय निवडणे महत्त्वाचे आहे.
या ब्लॉगमध्ये, आम्ही CeFi vs DeFi च्या फायद्यांची आणि तोट्यांची तुलना करू, जी भारतीय गुंतवणूकदारांना त्यांच्या क्रिप्टोकरन्सी गुंतवणुकीसाठी सूचित करण्यासाठी मदत करेल. आम्ही दोन्ही पद्धतींची सुलभता, सुरक्षा, परतावा आणि भारतीय गुंतवणूकदारांसाठी योग्यता यावर चर्चा करू.
सेंट्रलाइज्ड फायनान्स काय आहे?
सेंट्रलाइज्ड फायनान्स म्हणजे क्रिप्टोकरन्सीच्या जगात पारंपरिक वित्तीय सेवा लागू करणे. यामध्ये तुमच्या व्यवहारांवर आणि निधीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी एक मध्यस्थ संस्था असते, जसे की क्रिप्टो एक्सचेंज. भारतात, Mudrex, CoinDCX, CoinSwitch आणि Binance सारखे प्लॅटफॉर्म CeFi चे उत्तम उदाहरण आहेत. तुम्ही या प्लॅटफॉर्मवर तुमचे पैसे जमा करता आणि ते तुमच्या वतीने ते व्यवस्थापित करतात, ज्यामुळे ते वापरण्यास सोपे होते.
गुंतवणूकदारांसाठी फायदे:
- वापरण्यास सोपे: Centralized Finance प्लॅटफॉर्म वापरकर्त्यांसाठी अनुकूल इंटरफेस प्रदान करतात, जे नवशिक्यांसाठी क्रिप्टो बाजारात प्रवेश करणे सोपे करतात. KYC (Know Your Customer) आणि AML (Anti-Money Laundering) प्रक्रिया पूर्ण केल्यामुळे भारतीय नियमांशी सुसंगतता येते.
- कस्टमर सपोर्ट: काही समस्या किंवा प्रश्नांसाठी कस्टमर सपोर्ट उपलब्ध असतो, जे विशेषतः नवीन गुंतवणूकदारांसाठी महत्त्वाचे आहे.
- Fiat On/Off-Ramp: भारतीय रुपया (INR) मध्ये क्रिप्टो खरेदी करणे किंवा क्रिप्टो विकून INR मध्ये पैसे काढणे या Centralized Finance प्लॅटफॉर्मवर खूप सोपे आहे.
- काही प्रमाणात सुरक्षा: Centralized Finance कंपन्या तुमच्या निधीचे संरक्षण करण्यासाठी विविध सुरक्षा उपाय (उदा. कोल्ड स्टोरेज, विमा) वापरतात. तथापि, या मध्यस्थांवर विश्वास ठेवणे आवश्यक असते आणि त्यांच्या अपयशाचा धोका असतो. उदाहरणार्थ, प्लॅटफॉर्म हॅकिंग किंवा विनियमात्मक समस्या येऊ शकतात.
Read : CeFi in Crypto: 2025 मध्ये भारतात Centralized Finance किती Safe?
डिसेंट्रलाइज्ड फायनान्स काय आहे?
डिसेंट्रलाइज्ड फायनान्स हे ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानावर आधारित वित्तीय सेवांचे एक प्रकार आहे ज्यात कोणतेही मध्यस्थ नसतात. स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट्सद्वारे व्यवहार स्वयंचलितपणे होतात, जे पारदर्शकता वाढवतात आणि मानवी चुका कमी करतात. 2025 मध्ये, DeFi ने पारंपरिक बँकिंगला आव्हान देत वित्तीय क्षेत्रात क्रांती आणली आहे. जागतिक DeFi बाजार $26.81 अब्जांपर्यंत पोहोचला आहे, आणि भारतात 66.74 लाख वापरकर्ते आहेत..
लोकप्रिय Decentralized Finance प्लॅटफॉर्म्स:
- Aave: उधारी, कर्ज, आणि फ्लॅश लोन्स, TVL $12.5 अब्ज.
- Uniswap: विक्री आणि द्रवता प्रदान, TVL $8.7 अब्ज.
- MakerDAO: स्थिर मुद्रा आणि कर्ज, TVL $7.2 अब्ज.
- Compound: व्याज मिळवणे, TVL $5.9 अब्ज.
- Curve Finance: स्थिर मुद्रा विनिमय, TVL $4.8 अब्ज.
भारतात, DeFi क्षेत्रात अनेक स्टार्टअप्स उदयास येत आहेत:
- Sharpe Labs: दिल्ली-आधारित, वित्तीय डेरिव्हेटिव्ह्ससाठी डिसेंट्रलाइज्ड प्लॅटफॉर्म.
- EthosX: बेंगलोर-आधारित, AMMs साठी क्रॉस-चेन एकत्रीकरण.
- Unbound Finance: क्रॉस-चेन द्रवता प्रोटोकॉल, कर्जमुक्त द्रवता प्रदान.
- SecureDApp: Web3 साठी ब्लॉकचेन सुरक्षा सोल्यूशन्स.
- Nord Finance: हैदराबाद-आधारित, DeFi गुंतवणूक सुलभ करते.
भारतीय गुंतवणूकदारांसाठी फायदे:
- पूर्ण नियंत्रण आणि पारदर्शकता: DeFi मध्ये, तुमच्याकडे तुमच्या क्रिप्टो मालमत्तेच्या private keys असतात, म्हणजे “not your keys, not your coins” या तत्त्वानुसार तुमचा निधी तुमच्या पूर्ण नियंत्रणात असतो. ब्लॉकचेनवरील प्रत्येक व्यवहार सार्वजनिक आणि पडताळण्यायोग्य असतो, ज्यामुळे प्रचंड पारदर्शकता येते.
- उच्च उत्पन्न क्षमता: DeFi प्रोटोकॉलमध्ये स्टेक (staking) करणे, लिक्विडिटी प्रदान करणे किंवा यील्ड फार्मिंग (yield farming) द्वारे पारंपरिक पर्यायांपेक्षा जास्त उत्पन्न मिळवण्याची क्षमता असते.
- परवानगीशिवाय Access: कोणत्याही मध्यस्थाच्या परवानगीशिवाय किंवा KYC शिवाय, इंटरनेट कनेक्शन असलेल्या कोणालाही DeFi मध्ये सहभागी होता येते, ज्यामुळे आर्थिक समावेशकता वाढते.
- जागतिक पोहोच: Decentralized Finance प्लॅटफॉर्म भौगोलिक सीमा किंवा बँकिंगच्या वेळेनुसार मर्यादित नसतात. ते 24/7 जागतिक स्तरावर उपलब्ध असतात, ज्यामुळे भारतीय गुंतवणूकदारांना आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत सहज प्रवेश मिळतो.
Read : 2025 मध्ये DeFi कसं बदलतंय Crypto World
2025 मधील रिस्क्स
कोणत्याही गुंतवणुकीप्रमाणेच, Centralized Finance आणि Decentralized Finance या दोन्हीमध्ये स्वतःचे धोके आहेत, विशेषतः 2025 मध्ये भारतीय नियामक परिस्थिती लक्षात घेता.
CeFi चे रिस्क्स:
- कस्टोडियल धोका: सेंट्रलाइज्ड फायनान्स प्लॅटफॉर्मवर तुमचे क्रिप्टो त्यांच्या ताब्यात असतात. याचा अर्थ, जर एक्सचेंज हॅक झाले (उदा. जुलै 2024 मध्ये WazirX ला झालेल्या मोठ्या हॅकसारख्या घटना) किंवा दिवाळखोर झाले (उदा. FTX कोसळणे), तर तुम्ही तुमचा निधी गमावू शकता. नियामक कारवाईचा परिणामही तुमच्या निधीवर होऊ शकतो.
- नियामक अनिश्चितता: सेंट्रलाइज्ड फायनान्स प्लॅटफॉर्म्स DeFi पेक्षा अधिक नियमन केलेले असले तरी, भारतातील क्रिप्टो नियम अजूनही विकसित होत आहेत. 30% क्रिप्टो नफ्यावर कर आणि 1% TDS यासारखे नियम लागू असले तरी, एक व्यापक क्रिप्टो कायदा अजूनही प्रक्रियेत आहे. ही नियामक अस्पष्टता CeFi प्लॅटफॉर्मसाठी महत्त्वपूर्ण जोखीम निर्माण करते, ज्यामुळे भविष्यात धोरणात्मक बदल होऊ शकतात.
- पारदर्शकतेचा अभाव: सेंट्रलाइज्ड फायनान्स प्लॅटफॉर्मच्या अंतर्गत कार्यांमध्ये अनेकदा पारदर्शकतेचा अभाव असतो. त्यांच्या निधी व्यवस्थापन किंवा सुरक्षा प्रोटोकॉलची संपूर्ण माहिती सर्वसामान्यांसाठी उपलब्ध नसते.
DeFi चे रिस्क्स:
- स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट Vulnerabilities: डिसेंट्रलाइज्ड फायनान्स प्रोटोकॉल हे स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट्सवर चालतात. या कोडमध्ये असलेल्या त्रुटी किंवा हल्ल्यांमुळ मोठ्या प्रमाणात निधीचे नुकसान होऊ शकते. 2024 आणि 2025 मध्ये DeFi मधील अनेक मोठ्या हॅक आणि चोरीच्या घटनांमुळे हे सिद्ध झाले आहे.
- वापरण्याची गुंतागुंत: डिसेंट्रलाइज्ड फायनान्स प्लॅटफॉर्म वापरण्यासाठी अधिक तांत्रिक समज आवश्यक असते. MetaMask सारख्या वॉलेट्सचे व्यवस्थापन करणे, गॅस फी समजून घेणे आणि विविध प्रोटोकॉलमध्ये नेव्हिगेट करणे नवशिक्यांसाठी गुंतागुंतीचे असू शकते. मानवी चुकांमुळेही नुकसान होऊ शकते.
- नियामक अस्पष्टता: भारतात डिसेंट्रलाइज्ड फायनान्स साठी नियामक चौकट अजूनही स्पष्ट नाही. या अनियंत्रित जागेत सहभाग घेतल्यास वापरकर्त्यांना कायदेशीर जोखमींचा सामना करावा लागू शकतो, विशेषतः मनी लॉन्ड्रिंग (AML) नियमांच्या संदर्भात.
- इम्परमनंट लॉस: लिक्विडिटी प्रोव्हायडरसाठी हा एक विशिष्ट धोका आहे. जेव्हा तुम्ही लिक्विडिटी पूलमध्ये दोन मालमत्ता प्रदान करता आणि त्यांच्या किमतीतील प्रमाण लक्षणीयरीत्या बदलते, तेव्हा तुम्हाला ‘इम्परमनंट लॉस’ होऊ शकतो, म्हणजे तुम्ही फक्त ‘होल्ड’ केले असते तर तुम्हाला जास्त नफा मिळाला असता.
भारतीय नियामक परिस्थिती: जून 2025 पर्यंत, भारत सरकारने क्रिप्टोकरन्सीसाठी एक व्यापक नियमन आराखडा अजूनही अंतिम केलेला नाही. क्रिप्टो नफ्यावर 30% कर आणि प्रत्येक व्यवहारावर (विशिष्ट मर्यादेनंतर) 1% TDS लागू आहे. सरकार सध्या International Monetary Fund आणि फायनान्शियल स्टॅबिलिटी बोर्ड (FSB) च्या अहवालांवर आधारित एक discussion paper तयार करत आहे, ज्यामध्ये विविध देशांतील नियमनांचा अभ्यास केला जाईल. यामुळे भविष्यात अधिक स्पष्ट कायदे अपेक्षित असले तरी, सध्या भारतीय गुंतवणूकदारांनी अस्थिर नियम आणि कठोर करांसाठी तयार राहायला हवे.
Read : Crypto Regulations In India: What To Expect In 2025 And Beyond
तुमच्यासाठी सर्वोत्तम पर्याय कोणता?
सेंट्रलाइज्ड फायनान्स आणि डिसेंट्रलाइज्ड फायनान्स यांच्यात निवड करताना तुमच्या गुंतवणूक उद्दिष्टे आणि जोखीम सहनशीलता विचारात घ्यावी लागते. खालीलप्रमाणे तुम्ही तुमच्यासाठी सर्वोत्तम क्रिप्टो पर्याय निवडू शकता.
- Centralized Financeसाठी आदर्श: तुम्ही क्रिप्टोकरन्सीच्या जगात नवीन असाल, वापरण्यास सुलभता, कस्टमर सपोर्ट आणि भारतीय रुपयामध्ये सहज व्यवहार करण्याची सोय (फिएट इंटिग्रेशन) याला प्राधान्य देत असाल, तर सेंट्रलाइज्ड फायनान्स तुमच्यासाठी योग्य आहे. ज्यांना पारंपरिक बँकिंगसारखा अनुभव हवा आहे आणि कमी जोखीम पसंत आहे, त्यांच्यासाठी CeFi उपयुक्त ठरते.
- Decentralized Financeसाठी आदर्श: तुम्ही अनुभवी क्रिप्टो वापरकर्ता असाल, विकेंद्रीकरण, तुमच्या निधीवर पूर्ण नियंत्रण आणि जास्त उत्पन्नाच्या संभाव्यतेला प्राधान्य देत असाल, तर DeFi तुमच्यासाठी आहे. मात्र, यासाठी तांत्रिक गुंतागुंत आणि उच्च जोखमीची तयारी असावी लागते.
विविधता महत्त्वाची : अनेक गुंतवणूकदारांसाठी, एक संमिश्र दृष्टिकोन (hybrid approach) सर्वोत्तम ठरू शकतो. सोप्या प्रवेशासाठी आणि तरल ट्रेडिंगसाठी CeFi चा वापर करा, तर पोर्टफोलिओच्या लहान भागासह प्रगत उत्पन्न मिळवण्याच्या रणनीतींसाठी DeFi चा शोध घ्या.
योग्य तपासणी: CeFi असो वा DeFi, कोणत्याही प्लॅटफॉर्म किंवा प्रोटोकॉलमध्ये गुंतवणूक करण्यापूर्वी सखोल संशोधन करणे महत्त्वाचे आहे. सुरक्षा ऑडिट, कम्युनिटीमधील प्रतिष्ठा आणि स्पष्ट कागदपत्रे तपासा. 2025 मध्ये CeFi आणि DeFi यांच्यात अधिकाधिक एकत्रीकरण दिसून येत आहे, जे भविष्यातील क्रिप्टोकरन्सी गुंतवणूक धोरणासाठी एक महत्त्वाचा ट्रेंड ठरू शकते.
CeFi vs DeFi India 2025: अंतिम निष्कर्ष
थोडक्यात सांगायचे तर, CeFi तुम्हाला सोपे वापर, ग्राहक समर्थन आणि फिएट व्यवहारांची सोय देते, परंतु तुमचा निधी मध्यस्थांच्या नियंत्रणात असतो. याउलट, DeFi तुमच्या मालमत्तेवर पूर्ण नियंत्रण, उच्च उत्पन्न क्षमता आणि पारदर्शकता प्रदान करते, परंतु त्यात तांत्रिक गुंतागुंत आणि स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्टच्या जोखमींचा समावेश आहे.
2025 मध्ये भारतीय गुंतवणूकदारांसाठी कोणताही एकच उत्तम क्रिप्टो पर्याय नाही. तुमच्या वैयक्तिक गरजा, जोखीम सहनशीलता आणि क्रिप्टोकरन्सीबद्दलच्या समजेशी जुळणारा पर्याय निवडणे महत्त्वाचे आहे. दोन्ही जगातील सर्वोत्तम मिळवण्यासाठी अनेकजण संमिश्र दृष्टिकोन वापरतात. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, स्वतः संशोधन करा आणि आवश्यक वाटल्यास आर्थिक सल्लागारांचा सल्ला घ्या. 2025 क्रिप्टो भारतातील क्रिप्टोकरन्सी गुंतवणूक परिस्थिती सतत विकसित होत राहील आणि माहितीपूर्ण राहणे हे यशासाठी महत्त्वाचे आहे.
Disclaimer: ही माहिती केवळ शैक्षणिक उद्देशाने आहे. नेहमीच पात्र आर्थिक सल्लागाराचीमदद घ्या, अन्यथा, कोणतेही आर्थिक निर्णय, गुंतवणूकीय निर्णय, व्यापारीक निर्णय किंवा वित्तीय बाजारांशी संबंधित कोणतेही निर्णय (शेअर मार्केट, क्रिप्टो इ.) घेण्यापूर्वी स्वतः त्या विषयाचे योग्य परीक्षण करा.